"Tak jak każdy może mieć wypadek samochodowy, tak każdy może mieć depresję"

- Kilka lat temu moją pacjentką była dziewczynka, która utożsamiała się jako osoba homoseksualna i nie uzyskała ani wsparcia rodzinnego, ani pomocy w środowisku szkolnym. Podjęła próbę samobójczą - zażyła leki swojej mamy. Szczęśliwie udało się ją odratować i wszystko skończyło się dobrze, udało się wdrożyć terapię. Próba samobójcza pokazuje, że sytuacja przerosła wszystkich - mówi Joanna Wrońska, psycholog w Mind Health Centrum Zdrowia Psychicznego. Rozmawialiśmy między innymi o dostępności opieki, depresji w czasach pandemii i wsparciu młodzieży i dzieci. 23 lutego obchodzimy Międzynarodowy Dzień Walki z Depresją - chorobą ciała i ducha, która może dotknąć każdego.

Gdzie szukać pomocy psychologicznej w Trójmieście?

Dramatyczny wzrost liczby pacjentów z depresją, rosnąca liczba samobójstw i narastający problem zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Od kilku tygodni obserwujemy niepokojące dane wskazujące na słabą kondycję psychiczną społeczeństwa. Co się dzieje?

Joanna Wrońska: Problem zwiększającej się populacji osób z depresją czy problemami zdrowia psychicznego nie jest niczym nowym. Niepokojące statystyki obserwujemy od lat, co postępuje równolegle z ogromnym niedofinansowaniem sektora i spadkiem dostępności opieki. Epidemia, poprzez izolację i alienację, oczywiście pogłębiła skalę tego kryzysu, przebijając się do świadomości społecznej. Warto zwrócić uwagę, że Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że statystyki mogą być dwa razy wyższe, niż z okresu przed pandemią. Dane wskazują, że co trzecia osoba w Polsce nie sięga po pomoc, a depresja nieleczona jest wyniszczająca, może prowadzić do samobójstw.

Czytaj też: Kryzys psychiczny u nastolatka? "Zamknięte leczenie to nie rozwiązanie"

Niestety coraz częściej w młodym wieku.

Liczba samobójstw wśród młodzieży była zatrważająca jeszcze przed pandemią. Pięć lat temu pracowałam w sektorze publicznym i wówczas w Polsce było niewielu dostępnych specjalistów w porównaniu z ogromem ludzi oczekujących na pomoc. Od tego czasu, żadne działania nie zostały wdrożone, a chorych w pandemii przybywa. Prawda jest taka, że samobójstwo jest traktowane jako coś dalekiego - a tak jak każdy może mieć wypadek samochodowy, tak każdy może zapaść w depresję i szukać rozwiązania problemu w postaci próby samobójczej. Skrajna depresja powoduje skrajny ból psychologiczny, a samobójstwo dla niektórych staje się jedyną formą, aby skrócić cierpienie. Trzeba mieć odwagę o tym mówić, aby móc też to zmienić.

Jak pomóc dziecku w depresji? Ruszyła specjalna platforma

Pacjenci najczęściej wskazują obniżony nastrój i samopoczucie. Nic ich nie cieszy, a czynności, które do tej pory sprawiały przyjemność, pozostają obojętne. Brak wewnętrznej radości łączy się z chronicznym przemęczeniem, a także niepokojami - lęk przed wyzwaniami, przed kontaktem z drugim człowiekiem, przed najprostszymi czynnościami.

Czy i jak możemy uchronić nasze dziecko przed tragedią?

Jest to bardzo skomplikowane zagadnienie, ponieważ wszyscy różnimy się od siebie i to, co często nam wydaje się odpowiednim podejściem, druga strona może odbierać zupełnie inaczej. Niestety czasami nie da się nie dopuścić do pewnych sytuacji. Natomiast ważna jest profilaktyka w postaci postawy otwartości i zapewniania, że jesteśmy, że widzimy, że staramy się zrozumieć. Nasza obecność jest kluczowa i z tym też często mamy duży problem, ponieważ duża część społeczeństwa jest po prostu zabiegana, pochłonięta obowiązkami zawodowymi czy innej maści. Zdarza się, że rodzice pracują całe dnie i wieczory, inni muszą wyjechać zagranicę ze względów zarobkowych, a dzieci zostają wtedy z ciociami czy dziadkami. Niezależnie jednak z kim zostaje dziecko, kluczowe jest wychwycenie, że coś dzieje się nie tak. Kluczowa jest więc rozmowa i szybkie udanie się po pomoc do specjalisty.

Wsparcie rówieśników?

Wsparcie rówieśników, nie chroni w 100 proc., ponieważ ten wiek wiąże się z ryzykiem rozwojowo-emocjonalnym. Niestety zdarza się, że problemy są również napędzane przez relacje koleżeńskie, szkolne. Kilka lat temu moją pacjentką była dziewczynka, która utożsamiała się jako osoba homoseksualna i nie uzyskała ani wsparcia rodzinnego, ani pomocy w środowisku szkolnym. Podjęła próbę samobójczą - zażyła leki swojej mamy. Szczęśliwie udało się ją odratować i wszystko skończyło się dobrze, udało się wdrożyć terapię. Próba samobójcza pokazuje, że sytuacja przerosła wszystkich.

Czytaj też: Czy pandemia może wywołać traumę?

Czy w tej sytuacji widać jakąś nadzieję?

Muszę przyznać, że z optymizmem obserwuję, że w pandemii mamy możliwość oswojenia chorób fizycznych, ale również tych psychicznych. Przestajemy się tego wstydzić, a przez lata temat depresji był twardym tabu. Zwiększona świadomość społeczna przekłada się na większą otwartość wobec osób potrzebujących pomocy, a co za tym idzie, osoby chorujące szybciej zgłaszają się po pomoc, co jest niezmiernie istotne w leczeniu tej choroby. Im szybciej wychwycona, tym łatwiejsze i krótsze jest jej leczenie. Jednak jako społeczeństwo mamy jeszcze dużo do zrobienia w aspekcie przełamywania tabu wobec innych chorób psychicznych, takich jak np. schizofrenia. Te osoby często cierpią same w samotności.

Jak ważne jest to wsparcie z zewnątrz?

Podstawowym czynnikiem przeciwdziałającym depresji jest oparcie się na relacjach, na wsparciu społecznym. Oczywiście każdy przypadek należy traktować indywidualnie i nie można na siłę "wypychać" do kontaktów. Mówię tu o bliskości, o poczuciu, że możemy się do kogoś udać i porozmawiać, a nawet po prostu pobyć. Chodzi też o życzliwość. My, jako rodzina, sąsiedzi czy przyjaciele, a więc różne komórki społeczne, mamy problem z takimi reakcjami, nie potrafimy rozmawiać, a w tej chorobie bardzo ważna jest profilaktyka, dbanie właśnie o relacje - z rodziną, podtrzymywanie znajomości z przyjaciółmi.

Zachęcać do skorzystania z poradnictwa psychologicznego czy psychiatrycznego?

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, depresja jest czwartą najpoważniejszą chorobą na świecie i jedną z głównych przyczyn samobójstw.

Wiele osób musi zrozumieć, że korzystanie z pomocy specjalisty w taki sytuacjach powinno być normą. Kiedy złamiemy nogę czy mamy nadciśnienie tętnicze, to nikt się nie dziwi, że musi iść do lekarza. W przypadku depresji tak naprawdę rzadko osoby potrzebujące trafiają do lekarza czy psychologa. Natomiast powtórzę, nie można jednak do tego zmuszać. Czasem wystarczy łagodnie zwrócić uwagę, powiedzieć, że "mogę cię zawieźć, mogę z tobą podjechać", i stanowczo acz łagodnie powracać z tą prośbą. Często pacjenci, którzy robią pierwszy krok, są zachęcani właśnie przez życzliwe osoby. Proszę też zwrócić uwagę, że jeśli ktoś trafia do specjalisty, to jest to pewien zdrowy objaw. Osoby, które źle funkcjonują psychicznie, z poważną psychopatią czy narcyzmem, nigdy nie sięgną po taką pomoc psychologiczną.

Z czym musi się borykać osoba cierpiąca na depresję?

Pacjenci najczęściej wskazują obniżony nastrój i samopoczucie. Nic ich nie cieszy, a czynności, które do tej pory sprawiały przyjemność, pozostają obojętne. Brak wewnętrznej radości łączy się z chronicznym przemęczeniem, a także niepokojami - lęk przed wyzwaniami, przed kontaktem z drugim człowiekiem, przed najprostszymi czynnościami. To wiąże się również z niskim poczuciem oceny czy wręcz z poczuciem winy, bo jestem taki słaby. Często pacjenci mają problem z dręczącymi myślami. Choroba atakuje wyraźnie sferę myślenia o sobie.

Czy wymienione stany są sygnałem do wszczęcia alarmu?

Zmiana w funkcjonowaniu, przemęczenie czy brak odczuwania radości, które utrzymują się przez dłużej niż dwa tygodnie.

Twoje dziecko potrzebuje pomocy? Poradź się psychologa

Kto najczęściej zgłasza się do pani z problemem depresji?

Zdecydowanie nie ma reguły - depresja jest taką chorobą, która może dopaść każdego i przytrafia się bez względu na wiek czy pozycję społeczną. Wyszczególnia się jedynie pewne grupy ryzyka, np. osoby obciążone trudnymi doświadczeniami. Natomiast depresja może również wystąpić "bez powodu", moimi pacjentami są osoby z dobrą pracą, stabilnym małżeństwem, mające pociechę w dzieciach.

Więc nie wszyscy nadają się do psychoterapii?

Sposób leczenia ustala się indywidualnie z lekarzem prowadzącym, w zależności od zaawansowania objawów choroby. Objawy depresji różnią się - od łagodnych do ciężkich. Najczęściej w leczeniu depresji stosuje się połączenie psychoterapii, psychoedukacji i farmakoterapii, ponieważ depresja może zaatakować wszystkie sfery życia człowieka: jego emocje, myślenie, działanie: sferę społeczną, zawodową, rodzinną oraz zaburza równowagę biochemiczną mózgu.

Czytaj też: Nastolatek w szpitalu psychiatrycznym. Dlaczego oddział jest przepełniony?

W jaki sposób na psychoterapię trafia dziecko?

Zazwyczaj jest to inicjatywa rodziców bądź wręcz środowiska szkolnego, które jest zaniepokojone zachowaniem lub np. pogorszeniem w nauce. Na początku przeprowadzamy konsultację z samym rodzicem i analizujemy wywiad diagnostyczny dotyczący sytuacji dziecka i rodziny. Jeśli rodzic decyduje się zaufać specjaliście, to przechodzimy już do samodzielnych konsultacji z dzieckiem. Natomiast formy terapii mogą być różne.

Czy rodzice również wymagają wsparcia?

Jak najbardziej. Depresja w rodzinie, szczególnie dziecka, jest obciążająca dla wszystkich. Rodzice często sami dostają też skierowanie na psychoterapię. Dobrze potraktować każdy kryzys w rodzinie jako szansę na zmianę.

Czy na depresję chorują również seniorzy?

Niestety, opinii publicznej umyka problem osób starszych, a po 65. roku życia pacjenci z depresją mają jeszcze mniej narzędzi wsparcia. Tymczasem choroba może być wywołana utratą bliskiej osoby, przejściem na emeryturę, samotnością czy współtowarzyszy chorobom przewlekłym. Dodatkowo w pandemii seniorzy mieli jeszcze bardziej ograniczony dostęp do specjalistów i dodatkowo żyli w pełnej izolacji. Osoba starsza borykająca się z depresją jest często pozostawiona sama sobie.