Przedstawiamy artykuł, w którym dr n. med. Małgorzata Sokołowska-Wojdyło, specjalista dermatolog - wenerolog z Kliniki Dermatologii, Wenerologii i Alergologii Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku, wyjaśni czym jest egzema i jak się leczy to nieprzyjemne schorzenie
.
Egzema - co to?
Nazwą egzema (czyli wyprysk), możemy określać albo choroby (wyprysk alergiczny, wyprysk z podrażnienia, wyprysk atopowy i inne), albo też sposób reakcji skóry na wybrane czynniki. Nie jest to reakcja jednolita. Pod tym pojęciem kryją się odpowiedzi skóry zarówno na czynniki zewnętrzne jak i endogenne. Niektórzy stosują ten termin zamiennie ze zwrotem "zapalenie skóry", ale tak, z
punktu widzenia dermatologa, być nie powinno.
Klinicznie pojęcie wyprysku określa grupę chorób, do których należą: - Wyprysk kontaktowy alergiczny
- Wyprysk z podrażnienia
- Wyprysk potnicowy
- Wyprysk pieniążkowy
- Wyprysk łojotokowy
- Wyprysk żylakowaty
- Młodzieńcze zapalenie skóry stóp
- Atopowe zapalenie skóry
- Liszaj płaski
- Liszaj pasmowaty i wiele innych dermatoz
tak, na wiele produktów
34%
wydaje mi się że nie, ale zdarza mi się mieć wysypki niewiadomego pochodzenia
22%
nie, nic mi nie dolega
38%
Jednak mówiąc wyprysk mamy najczęściej na myśli trzy lub cztery pierwsze dermatozy.
Egzema objawy - jak wygląda egzema?
Wyprysk przebiega etapowo, a poszczególne stadia wykazują różny stopień nasilenia stanu zapalnego. Mamy tutaj do czynienia kolejno z:
- fazą ostrą,
- podostrą,
- przewlekłą.
Wszystkie te stadia mogą wystąpić u jednego pacjenta w tym samym czasie. Początkowo rozszerzają się naczynia krwionośne, co objawia się rumieniem. Następnie formuje się różnie nasilony obrzęk.
W wyniku obrzęku dochodzi do powstania grudek, które czasem przekształcają się w pęcherzyki i pęcherze, prowadząc do powstania wysięku - tu mamy do czynienia z wypryskiem ostrym, zwanym też czasem wysiękowym. W przypadku tzw. wyprysku podostrego może dochodzić do przesączania się surowicy i formowania strupów.
Jeśli proces trwa długo dochodzi do pogrubienia całego naskórka i złuszczania. Mówimy wówczas o wyprysku przewlekłym lub "suchym". Skóra jest wówczas grubsza, wyschnięta, z tendencją do pękania i tworzenia rozpadlin. Zmiany skórne mogą być ograniczone tylko do miejsca kontaktu z czynnikiem drażniącym i zajmują np. tylko dłonie po intensywnym remoncie u osoby nieuczulonej.
Niekiedy są uogólnione, przy czym sekwencja zdarzeń może być następująca - na przykładzie wyprysku alergicznego u osoby uczulonej na farbę do włosów - pierwsze zmiany są ograniczone do skóry owłosionej, ale na skutek rozwijającej się reakcji alergicznej dochodzi do "przejścia" zmian na skórę sąsiadującą, np. czoło, twarz, puchną też powieki, z czasem zmiany uogólniają się zajmując np. skórę całego ciała (czyli - występują poza miejscem kontaktu z czynnikiem sprawczym). Czasem grudki są skupione wokół mieszków włosowych - mówimy wówczas o wyprysku przymieszkowym - nie jest to jednostka chorobowa, tylko odmiana morfologiczna zmian.
Większość form wyprysku wiąże się z bardzo
nasilonym świądem. Efektem tego jest rozdrapywanie zmian skórnych prowadzące do powstania linijnych nadżerek, tzw. przeczosów. Z czasem drażniona skóra pogrubia się jeszcze bardziej, stan ten ulega utrwaleniu i mamy do czynienia z tzw. lichenifikacją. U osób, które cierpią na ciężkie postaci wyprysku, czasem dochodzi do sytuacji, w której skóra wygląda na znacznie starszą, niż jest w rzeczywistości, co w przypadku, gdy wyprysk nawraca w obrębie twarzy, czy szyi sprawia, że sam pacjent wygląda na więcej lat, niż ma. Czasem udaje się temu zapobiec stosując właściwie leczenie i hamując się przed rozdrapywaniem zmian.
Drapanie jest niekorzystne także z tego powodu, że może prowadzić do zakażeń. Należy także pamiętać, że wyprysk, nawet nie przewlekły, może już po ustąpieniu doprowadzić do powstania przebarwień lub odbarwień, które potrafią utrzymywać się kilka tygodni, czasem dłużej. Bardziej szczegółowo odniosę się do objawów za chwilę.
Egzema - kto może zachorować?
Sytuacja wygląda różnie - w zależności od odmiany wyprysku. W wyprysku kontaktowym alergicznym, częstość występowania wyprysku jest różna, w zależności od wykonywanego zawodu. Najczęściej alergizujące antygeny przemysłowe to związki chromu, zawarte np. w cemencie, żywice - stosowane przez chirurgów, farby i kleje.
Natomiast poza przemysłem najczęściej
uczulają metale, guma, perfumy, lakiery do paznokci, niektóre rośliny (np. prymulki - i to zarówno w ogrodnictwie, jak i przemyśle np. kosmetycznym), barwniki, kosmetyki (zarówno substancje czynne, jak i składniki podłoża np. lanolina - zawarta także w niektórych lekach dostępnych bez recepty) i kalafonia. Zmiany skórne mają skłonność do ustępowania w dniach wolnych od pracy lub w okresach braku kontaktu. Chociaż w przypadku klasycznej alergii należy pamiętać, że przerwa w kontakcie z alergenem nie prowadzi do natychmiastowego ustąpienia objawów, a wręcz przeciwnie - objawy się jeszcze przez pewien czas nasilają. To dlatego, że alergen uruchomił reakcję, do której wyciszenia dużo więcej czasu niż wynikałoby z faktu usunięcia czynnika sprawczego.
W klasycznym kontaktowym wyprysku alergicznym trzeba wykonać
testy płatkowe, by spróbować znaleźć i potwierdzić przyczynę. Zanim testy przeprowadzimy, można na podstawie wywiadu przeprowadzonego z pacjentem oraz lokalizacji zmian wypryskowych spróbować określić przyczynę zmian. Przykładowo zmiany w obrębie szyi u kobiet - trzeba rozważyć perfumy, na stopach - buty (może uczulać chrom niezbędny do garbowania skór), w obrębie nadgarstków i palców - guma z rękawiczek, poniżej pępka i na biodrach - metale z guzików, klamer od pasków i nap przy kieszeniach spodni. Lista niestety jest długa. Trzeba też pamiętać, że klasyczna alergia kontaktowa z czasem prowadzi do sytuacji, w której zmiany wypryskowe pojawiają się też w miejscach, które nie miały styczności bezpośredniej z alergenem - np. pacjenci z owrzodzeniami żylakowatymi na nogach mogą uczulić się na niektóre leki stosowane na czy wokół rany, i z tego powodu, oprócz nasilonego obrzęku i stanu zapalnego w miejscu aplikacji, puchną im też np. powieki, i to nie z powodu dotykania ich dłońmi, które wcześniej np. smarowały zmiany skórne na podudziach.
W przypadku alergii na metale - najczęściej uczulają kobalt i nikiel, i ma to związek z noszeniem biżuterii. Warto pamiętać, że także ta szlachetna zawiera metale nieszlachetne (np. w białym złocie nikiel może stanowić 10-15 proc. stopu!). W przypadku metali także może dochodzić do tzw. "samouczulenia" i pomimo np. kontaktu z metalem tylko w obrębie palca, na którym był noszony pierścionek, to zmiany wypryskowe mogą pojawić się także na twarzy czy też w zgięciach stawowych. Znakiem czasu jest występowanie uczulenia także na metale stosowane w medycynie, np. w plastyce stawów (protezy), czy stomatologii (tu może uczulać kobalt z wypełnień dentystycznych prowadząc do zapalenia w obrębie jamy ustnej).
W przypadku uczulenia na odzież - przyczyną są nie tylko guziki czy suwaki z metalu. Pot może wypłukiwać z odzieży garbniki, np. wspomniane już związki chromu z odzieży skórzanej, a także barwniki i formaldehyd stosowane w celu ograniczenia gniecenia się ubrań.
Z reakcją alergiczną na gumę mamy do czynienia nie tylko, gdy jesteśmy uczuleni na lateks. Alergizują substancje stosowane w czasie produkcji gumy (przyspieszacze, antyutleniacze). Najczęściej wyzwalają objawy w obrębie dłoni, stóp (obuwie z elementami gumy zawartymi np. w klejach), w talii i w obrębie klatki piersiowej (gumki od bielizny) oraz na twarzy (maski do nurkowania, czepki kąpielowe). Co do klasycznego uczulenia na rękawiczki gumowe często obserwujemy objawy tylko na grzbietowej powierzchni rąk (początkowo), może dlatego, że w obrębie wewnętrznej powierzchni dłoni grubszy naskórek utrudnia wnikanie alergenu. Podobnie bywa w przypadku zmian na stopach.
Jako lekarze dość często spotykamy pacjentów z alergią na leki - jako dermatolodzy mamy do czynienia z wypryskiem kontaktowym na kremy, maści czy płyny stosowane na skórę czy śluzówki i spojówki. Stosunkowo często uczulają leki przeciwhistaminowe stosowane miejscowo (a więc te, które we wszelkich alergiach zalecamy bardzo często w postaci tabletek lub kropli!). Dermatolodzy rzadko zalecają je miejscowo w żelach czy kremach, ze względu na stosunkowo niewielki potencjał terapeutyczny i właśnie częste reakcje uczuleniowe. Pacjenci kupują je najczęściej sami, gdyż są dostępne bez recepty. W obrębie podudzi najczęściej uczulają stosowane miejscowo antybiotyki i lanolina (głównie we wspomnianych już owrzodzeniach żylakowatych. Podobnie jest ze skórą uszu. Czasem, w przypadku świądu okolic intymnych stosowane są leki anestetyczne - one także uczulają Niektóre z nich krzyżowo reagują np. z niektórymi filtrami słonecznymi (ze względu na przynależność składników czynnych lub konserwantów do tej samej grupy).
Wbrew powszechnej opinii kosmetyki wciąż stosunkowo rzadko są przyczyną rozwoju reakcji alergicznych. Częściej działają one na zasadzie prowokowania podrażnienia. Różnica jest następująca. W wyprysku alergicznym już po krótkim kontakcie z niewielką ilością alergenu dochodzi do zmian wypryskowych wykraczających poza obszar, na który zaaplikowano kosmetyk. Natomiast w przypadku wyprysku z podrażnienia wyprysk jest zawsze ograniczony do miejsca kontaktu, a jego nasilenie jest tym większe im wyższe stężenie "sprawcy" oraz im dłuższy czas kontaktu.
Najczęściej alergizują perfumy, także w mydłach, kremach, czy dezodorantach. Często uczulają także farby do włosów, i to nie tylko u osób u których zastosowano farbę, ale także u pracowników zakładów fryzjerskich. Ponadto w kremach uczulają konserwanty, a w pastach do zębów - dodatki smakowe. Bardzo rzadko wyprysk powodują szminki, że względu na wycofanie z ich składu drażniącej eozyny.
Można by tak wymieniać jeszcze bardzo długo - żywice w domowych klejach, a także w atramencie, akrylany w oprawkach okularów i preparatach dentystycznych, santolit w lakierach do paznokci - dający odczyny także w obrębie powiek czy szyi itd. itd.
Zupełnie inną formą wyprysku jest wyprysk łojotokowy, czy pieniążkowy - zwany mikrobowym, czy tez łojotokowy - nie będący formą alergii sensu stricte. By je wszystkie przybliżyć - trzeba by mieć znacznie więcej czasu i miejsca. Może postaram się do tematu wrócić w kolejnych omówieniach.
Egzema leczenie - jak leczyć egzemę?
Najpierw należy podjąć starania o ustalenie etiologii wyprysku (wywiad z pacjentem, obraz kliniczny i testy płatkowe). Test jest przeprowadzany z pulą najczęściej uczulających alergenów, które nanosi się na specjalne płatki, a te przykleja do skóry na 48 godzin (najczęściej na plecach). Po dwóch dniach kontaktu z zestawem alergenów zdejmuje się je i dokonuje pierwszego odczytu, drugi odczyt konieczny jest dobę później. Test może pomóc w różnicowaniu reakcji alergicznych i z podrażnienia. Nie każdy alergen jest ujęty w zestawie (są tych alergenów setki, może tysiące), a więc nie zawsze prawidłowo przeprowadzony test pozwoli na znalezienie alergenu sprawcy. Jeśli uda się całkowicie wyeliminować w codziennym życiu alergen będący przyczyną wyprysku możemy mówić o wyleczeniu pacjenta.
Pacjenci uczuleni na gumę zaczynają stosować rękawiczki z polichlorku winylu, ci uczuleni na nikiel powinni przestać nosić sztuczną biżuterię, ale też muszą unikać suwaków czy nap - co bywa już trudne (nie pomaga pokrywanie metalowych elementów odzieży materiałem - i tak reakcja najczęściej zachodzi, z powodu przenikania potu przez materiał co umożliwia kontakt skóry z metalem). Większość przypadków wyprysku o znanej etiologii można ograniczyć stosunkowo szybko. Trudniej, gdy alergen pozostaje w naszym ciele (jak wspomniane protezy stawów - co wymaga ponownej operacji), czy też np. w przypadku tatuaży. Tu reakcja na barwniki może pojawić się dopiero po kilku latach posiadania tatuażu i ma najczęściej formę reakcji ziarniniakowej. Konieczne jest wówczas usunięcie tatuażu, co nigdy nie jest proste.
W celu ograniczenia reakcji, która już wystąpiła, także w przypadkach, gdy nie znamy przyczyny i jej nie poznamy (co, niestety, dzieje się w znacznym odsetku przypadków), stosowane są miejscowo emolienty i humektanty (czyli substancje nawilżające i natłuszczające odbudowujące zaburzoną przez wyprysk barierę skórno-naskórkową) oraz steroidy, niezbędne w terapii większości przypadków, stosowane w postaci kremów, maści czy aerozoli, a także, z przypadkach ciężkiego wyprysku uogólnionego - ogólnie (doustnie, czy w iniekcjach). Nie wolno ich jednak stosować na twarz, ze względu na bardzo duże ryzyko wystąpienia trudnych do opanowania objawów posteroidowych. Na twarz zalecane są kremy i maści przeciwzapalne niesteroidowe. Należy pamiętać, że możliwy tez jest rozwój wyprysku kontaktowego na stosowane najczęściej właśnie w leczeniu wyprysku steroidy! (co można także potwierdzić testami płatkowymi).
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy