Pani Maria i jej "partner" Alzheimer

21 września obchodzony jest Światowy Dzień Choroby Alzheimera, a cały wrzesień to czas, kiedy lekarze, bliscy chorych i sami chorzy starają się zwrócić uwagę ludzi zdrowych na tę dotykającą coraz więcej osób chorobę. O tym, jak rozpoznać pierwsze symptomy Alzheimera, gdzie szukać pomocy i czy każde zapominalstwo jest sygnałem do niepokoju, rozmawiamy z Martą Szulc, psychogerontologiem i opiekunem medycznym w Centrum Opieki Serenus.

Była sobota, gdy córka pani Marii zrobiła matce wielką awanturę: Mamo, co ty wyrabiasz? Co się z tobą dzieje? Wczoraj dostałaś emeryturę, a dzisiaj nie masz czym zapłacić za mieszkanie? W skrzynce widziałam kolejne wezwanie - nie zapłaciłaś za prąd? Dlaczego nie wyciągasz regularnie poczty, zawsze o tym pamiętałaś! Znowu zapomniałaś o lekach! I ta ubiegłotygodniowa stłuczka - kolejne wydatki! Pan Jerzy z pierwszego piętra powiedział mi, że ostatnio musiał cię odprowadzić z piekarni do domu, bo nie wiedziałaś, jak wrócić. No wiesz... przecież chodzisz tam codziennie, jak możesz tak kłamać? Tata też ma cię już dość, grozi, że się z tobą rozwiedzie! Ja też już nie mam sił. Mamo, co ty wyprawiasz? Dlaczego jesteś taka głupia?

Ta awantura odbyła się 20 lat temu. Dzisiaj córka pani Marii wie, że mama nigdy nie była głupia. Choruje na Alzheimera. Jak to możliwe, że pani Maria i jej córka czekały na diagnozę 20 lat?

Marta Szulc: Proces obumierania neuronów, spowodowany toczącym się zwyrodnieniem alzheimerowskim, trwa średnio 25-30 lat, zanim pojawią się pierwsze objawy kliniczne. Naukowe potwierdzenie tego faktu jest przełomem ostatnich lat w myśleniu na temat Alzheimera.

Na szczęście sytuacja się zmienia. Jest coraz więcej lekarzy (m.in. neurologów), którzy stawiają diagnozy i wdrażają leczenie. Jednak, aby do tego doszło, konieczne jest, by osoba, u której pojawiają się pierwsze objawy, trafiła do takiego lekarza.

Jesteśmy przyzwyczajeni, że osoby starsze mówią: "Ach, nie pamiętam, co wczoraj jadłam", "Nie wiem, jaki dzisiaj dzień" i dodają "Starość tak ma", "To normalne w moim wieku". To bardzo niebezpieczny kierunek. Starość tak "nie ma". "Zdrowa" starość nie ma problemów z pamięcią. Owszem, pewne procesy się wydłużają, ale nie oznacza to, że osoba w podeszłym wieku nie może uczyć się nowych rzeczy, np. języka obcego.

Jak więc doszło do spotkania pani Marii z Alzheimerem?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba najpierw wyjaśnić takie pojęcia, jak demencja, otępienie i neurodegeneracja. Otępienie (ang. dementia) to nabyty zespół mózgowy charakteryzujący się pogorszeniem dotychczasowego funkcjonowania poznawczego, z osłabieniem sprawności dwóch lub więcej domen poznawczych, takich jak: pamięć, funkcje wykonawcze, wzrokowo-przestrzenne, uwaga, język, szybkość psychomotoryczna, umiejętności społeczne i osąd. Demencja to wyraz pochodzący z łaciny i oznacza to samo co polski odpowiednik: otępienie.

Istnieje ponad 120 form demencji i każda ma swoje przyczyny. Te, z którymi najczęściej się spotykamy, to przede wszystkim choroba Alzheimera, demencja naczyniowa, czołowo-skroniowa i z ciałami Lewy'ego. Natomiast choroby neurodegeneracyjne to ogólny termin określający zespół chorób uszkadzających neurony w ludzkim mózgu. Niestety pytanie o przyczyny tej choroby pozostaje bez odpowiedzi. Jest to obecnie jedno z najważniejszych wyzwań nauki.

Każdemu z nas zdarza się czasem czegoś zapomnieć. Czy powinniśmy się od razu martwić, że może to być objaw choroby?

To, co powinno nas zaniepokoić, to częstotliwość i intensywność takich zdarzeń. Jeżeli zapominanie powoduje, że codzienne czynności stają się dla nas bardzo skomplikowane albo osoby z najbliższego otoczenia sygnalizują "znów zapomniałeś", to powinna zapalić się nam czerwona lampka. Może warto udać się do specjalisty.

Sytuacje, które spotkały panią Marię, były przykładem tego, że jej mózg zaczął chorować i pewne czynności, które wcześniej nie sprawiały żadnych trudności, stały się niewykonalne i powodowały liczne konflikty w rodzinie. Niestety objawy te bardzo łatwo pomylić z cechami, które niektórym osobom towarzyszą przez całe życie, np. z rozrzutnością, rozproszeniem czy zapominalstwem, dlatego pierwsze objawy demencji mogą być naprawdę bardzo nietypowe.

Czy demencja dotyczy jedynie osób starszych?

Absolutnie nie, chociaż najczęściej pojawia się ona po 65. roku życia. Warto jednak podkreślić, że nie każda osoba po 65. roku życia będzie miała lub ma demencję. Co ważne, demencja to nie zapominanie. Demencja (otępienie) stanowi zespół objawów, w wyniku których m.in. mózg nie ma możliwości "zapisywania" nowych danych.

Co w sytuacji, gdy wśród naszych czytelników są osoby, które chciałyby sprawdzić, czy nie mają objawów choroby?

Najpierw proponuję udać się do lekarza rodzinnego i opowiedzieć mu o tym, co nas niepokoi. Lekarz w pierwszej kolejności prawdopodobnie wykluczy przyczyny zewnętrzne (np. niedobór witaminy B12 może powodować objawy, które łatwo pomylić z symptomami choroby neurodegeneracyjnej) czy też inne choroby (podobne objawy daje np. depresja). Gdy zajdzie taka konieczność, kolejnym krokiem zapewne będzie wizyta u lekarza neurologa i przeprowadzenie badań obrazowych.

A co w sytuacji, gdy osoba chora potrzebuje opieki całodobowej? Jak ją zapewnić, gdy po ludzku brakuje już sił?

W swojej pracy nieustannie spotykam się z osobami, które na co dzień opiekują się osobami chorymi i są już właśnie u kresu sił. Nie wiedzą, co dalej mają robić, gdzie szukać pomocy. Musimy sobie jasno powiedzieć, że choroby neurodegeneracyjne są chorobami nieuleczalnymi, śmiertelnymi. Stan naszych podopiecznych będzie z czasem wymagał opieki całodobowej. I w tej sytuacji należy poprosić o pomoc. Jednym z rozwiązań jest powierzenie opieki profesjonalistom. Podkreślam: powierzenie opieki, a nie oddanie do np. "Domu Starców" - niestety z takim określeniem wciąż się jeszcze spotykam.

Jednym z takich miejsc jest Dom Opieki i Dom Pomocy Społecznej w Centrum Opieki Serenus w Gdańsku-Ujeścisku. Nasze Centrum powstało z myślą o osobach starszych, zarówno tych, które po prostu chcą w towarzystwie swoich rówieśników spędzić tzw. "jesień życia", jak i dla osób, które wymagają specjalistycznej opieki, ponieważ chorują na choroby, w przebiegu których występuje demencja.

To, co nas wyróżnia, to infrastruktura i ogromne doświadczenie, z którego czerpiemy (należymy do fundacji Laurentius). Budynek został tak zaprojektowany i urządzony, aby mieszkańcy czuli się tu nie tylko bezpiecznie, ale jak u siebie w domu. Pomieszczenia, meble, tapicerka, drzwi, okna czy wyposażenie - to wszystko ma znaczenie. Personel, który opiekuje się naszymi mieszkańcami, to grupa profesjonalistów, którzy oprócz wiedzy i fachowej opieki okazują mieszkańcom mnóstwo życzliwości i uśmiechu.

21 września przypada Światowy Dzień Chorych na Alzheimera. Z tej okazji w każdy wtorek września w godz. 15:30-18:00 w siedzibie Centrum Opieki Serenus będzie można skorzystać z bezpłatnych konsultacji z psychogerontologiem i opiekunem medycznym Martą Szulc. Jeśli macie pytania dotyczące opieki nad osobą chorą albo chcielibyście skonfrontować własne obawy, zapraszamy na spotkanie. Przed spotkaniem należy dokonać rezerwacji telefonicznej.