Zmieni się system orzekania o niepełnosprawności? Pierwsze zapowiedzi pojawiły się już kilka miesięcy temu, jednak szczegółów projektu nie znamy. Rodzice obawiają się, że nowy system nie zostanie z nimi skonsultowany, a ze względu na poszukiwane oszczędności wykluczy wiele dzieci. 3 grudnia to Międzynarodowy Dzień Osób z Niepełnosprawnościami. O tym, jak zapowiadane zmiany mogą wpłynąć na funkcjonowanie oraz edukację dzieci i czego najbardziej obawiają się rodzice, rozmawiamy z Aleksandrą Musielak, psychologiem i wicedyrektorem Morskiej Szkoły Podstawowej w Gdańsku.
Pełnomocnik rządu do spraw osób niepełnosprawnych minister Paweł Wdówik niedawno w senacie mówił o pracach nad projektem zmian w systemie orzekania o niepełnosprawności. Szczegółowe informacje nie padły. Jak ten system wygląda teraz?Aleksandra Musielak: O pomyśle wiceministra Pawła Wdówika wiadomo naprawdę niewiele, miały ruszyć konsultacje społeczne, jednak nic o nich nie słychać. Razem z moim zespołem złożyliśmy prośbę do ministerstwa o przesłanie projektu ustawy o orzecznictwie lub poinformowanie, na jakim etapie są prace związane z przygotowaniem tej ustawy i kiedy rozpoczną się konsultacje społeczne. Wiem również, że dziennikarze zwracali się z tą samą prośbą. Nikt z nas nie otrzymał żadnej odpowiedzi. Zwracaliśmy się również do Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.
Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego aktualnie wydawane jest przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną na podstawie decyzji zespołu orzekającego, w skład którego wchodzi psycholog, pedagog, lekarz odpowiedniej specjalizacji i inni specjaliści. Decyzja zapada po przeprowadzeniu badania psychologicznego, pedagogicznego, konsultacji z lekarzem specjalistą oraz analizie dokumentów, np. opinii ze szkoły.
Orzeczenie daje dziecku pewne prawa, ale nakłada też na szkołę obowiązki, z których wynika potrzeba zwiększonej subwencji oświatowej. Placówka musi na podstawie zaleceń zawartych w orzeczeniu zapewnić dziecku dodatkowe zajęcia specjalistyczne, a w niektórych przypadkach również zatrudnić nauczyciela wspomagającego.
Psycholodzy dziecięcy w Trójmieście
Jeśli zamiast dwóch orzeczeń, jak jest obecnie, będzie tylko jedno, wydawane przez Krajowe Centrum Orzecznictwa, jak zapowiadał minister i jego terenowe oddziały, jak to wpłynie na procedurę?Pierwszy problem w przypadku powołania krajowego orzecznictwa to wydłużenie procedury wydawania dokumentu. Już w tej chwili terminy badań w poradniach są odległe. Cała procedura zajmuje kilka miesięcy i mam wrażenie, że reforma tylko ten problem pogłębi.
Kolejne pytanie: jaki będzie skład zespołu orzekającego? Czy w komisji, która będzie decydowała o wydaniu takiego orzeczenia, będą zasiadać pedagodzy, psycholog dziecięcy, lekarz odpowiedniej specjalizacji? Bardzo ważne jest, żeby to były osoby, które wiedzą, jak funkcjonuje system oświaty w praktyce, a nie w teorii, i co możliwe jest, żeby w pracy z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych w szkole zrobić i przeprowadzić tak, żeby faktycznie rozwój takiego dziecka wspierać.
Jednym z kluczowych elementów przy wydawaniu orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego jest opinia ze szkoły. Jeżeli ta opinia tematu nie rozstrzyga, zdarza się, że specjaliści z poradni przychodzą poobserwować dziecko w warunkach naturalnych, wśród rówieśników, w szkole. Czy nadal tak będzie?
Mam wątpliwość, czy nie będzie tak, że badania będą przeprowadzały dalej poradnie psychologiczno-pedagogiczne, a Krajowe Centrum Orzecznictwa będzie kolejną instytucją, do której rodzic będzie musiał się udać w celu uzyskania dokumentu. Czy będzie tam jeszcze przeprowadzone badanie i spotkanie z dzieckiem, wywiad z rodzicem i po prostu bezpośredni kontakt z osobami, których ten dokument ma bezpośrednio dotyczyć?
Czego obawiają się rodzice?Minister mówił o tym, że będzie pięć zasadniczych obszarów, w których - w przeliczeniu na punkty - będzie oceniana niepełnosprawność i "niesamodzielność" danej osoby: jak taka osoba radzi sobie z czynnościami życia codziennego, jak się komunikuje z innymi, jakie są jej zdolności poruszania się i podejmowania decyzji. Chodzi o orzekanie wyłącznie na podstawie rozmowy z osobą niepełnosprawną czy obserwacji jej zachowania przed zespołem orzekającym.
Obawiam się, że ten pomysł będzie powodował, że wsparcia zostaną pozbawione dzieci mające niewielkie trudności - takie, które nie są widoczne na pierwszy rzut oka. Mam tu na na myśli przede wszystkim wysokofunkcjonujące dzieci ze
spektrum autyzmu, w tym z Zespołem Aspergera [łagodniejsze zaburzenie ze spektrum autyzmu - dop. red.] - są to dzieci, które mają deficyty głównie w sferze społecznej i emocjonalnej, ujawniające się najczęściej w warunkach szkolnych, kiedy dzieci zmieniają środowisko zewnętrzne i jest
więcej bodźców. Komunikacja to nie tylko umiejętność mówienia, to również umiejętności związane z odczytywaniem sygnałów niewerbalnych, umiejętność prowadzenia dialogu czy mówienia o swoich potrzebach.
Dzieci z trudnościami w sferach społecznej i emocjonalnej w relacjach społecznych nie potrafią odczytywać stanów emocjonalnych innych osób, nie rozumieją ironii albo żartów, mają problemy z nawiązywaniem relacji społecznych i ich podtrzymywaniem. Ich zachowania powodują, że często są odrzucane przez grupę. Dziecko pozbawione wsparcia w ekstremalnie dla niego trudnych sytuacjach frustracji lub porażki może reagować zachowaniami niepożądanymi, np. agresją słowną, fizyczną, autoagresją, i może stanowić zagrożenie dla siebie i innych osób. Zaznaczam, że są to ekstremalne sytuacje i nie każde dziecko tak się zachowuje.
Dlatego tak ważne jest wsparcie nauczyciela wspomagającego, który jest z dzieckiem cały czas i ma szansę rozwijać jego kompetencje społeczno-emocjonalne w codziennych życiowych sytuacjach: uczyć radzenia sobie z frustracją, złością, nadmiarem bodźców czy nawiązywania relacji z rówieśnikami. Jeśli dziecko nie otrzyma orzeczenia, zostanie pozbawione takiej pomocy, a jego problemy pogłębią się. Przy odpowiednio prowadzonym wsparciu nauczyciela wspomagającego i specjalistów właściwie każdy dzień przynosi małe sukcesy.
Minister mówił, że jest "nadreprezentacja" orzeczeń dla dzieci z Zespołem Aspergera. Takie dzieci dzięki orzeczeniom z poradni mogą liczyć w szkole na dodatkowe wsparcie. Na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wypłacana jest podwyższona subwencja oświatowa. Czy chodzi tu po prostu o szukanie oszczędności?Mówiąc wprost, obcięcie finansowania dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi czy szukanie oszczędności w budżecie państwa w perspektywie długofalowej odniesie w moim przekonaniu efekt odwrotny od zamierzonego, tzn. dzieci pozbawione wsparcia będą de facto dłużej go potrzebowały. Choć dzięki wsparciu mogłyby być szybciej samodzielne, pomysł ministra spowoduje, że nie będą.
Istotne jest, żebyśmy wiedzieli, na co szkoła ma prawo taką zwiększoną subwencję oświatową wydać. Zostaje zatrudniony nauczyciel wspomagający, który przebywa z dzieckiem w zależności od jego potrzeb - albo cały dzień w klasie, albo kilka godzin na najtrudniejszych dla niego przedmiotach, np. bardzo często są to lekcje WF-u, kiedy sytuacja porażki, frustracji ma szansę najczęściej się wydarzyć. Nauczyciel wspomagający jest takim dobrym duchem dziecka, który reaguje, wspiera je w procesie edukacyjnym, ale również reaguje na bieżąco na jego trudności emocjonalne, wspomaga jego kompetencje społeczne.
Kiedy dziecko pokazuje niepożądane zachowania autoagresywne lub agresywne, rolą nauczyciela wspomagającego jest, żeby w takiej sytuacji po pierwsze nie dopuścić do eskalacji takiego zachowania, wyłapywać sygnały ostrzegawcze. Takie sytuacje się zdarzają, kiedy dziecko np. wybiegnie z klasy, nauczyciel musi za nim pobiec, zapewnić mu bezpieczeństwo i doprowadzić do tego, że dziecko się wyciszy i z tych trudnych emocji wyjdzie.
Podsumowując, ograniczenie finansowania spowoduje duże koszty społeczne - jako osoby dorosłe dzieci te nie będą miały możliwości wykorzystania w pełni drzemiącego w nich potencjału i mogą wymagać dalszego wsparcia.
To, co wzbudza największe obawy wśród psychologów, pedagogów, rodziców i nauczycieli, to słowa ministra, które mówią o tym, że orzeczenia wydawane przez poradnie finansowane są przez samorządy, a subwencję oświatową wypłaca przecież rząd. One sugerują prawdziwą intencję ustawodawcy - ograniczenie finansowania, a nie troskę o przyszłość osób z niepełnosprawnościami.
Rehabilitacja dziecięca w Trójmieście
Czy reforma systemu jest potrzebna?System wydawania orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego wymaga reformy przede wszystkim w zakresie katalogu przyczyn. W tej chwili orzeczenie może być wydane z uwagi na autyzm, na zaburzenia ze spektrum autyzmu, na afazję, na niepełnosprawność ruchową, intelektualną lub na wady narządów zmysłów, takich jak wzrok czy słuch, a także ze względu na zagrożenie niedostosowaniem społecznym. I to jest ten worek, do którego wrzucane są wszystkie dzieci wymagające wsparcia głównie w zakresie kompetencji emocjonalno-społecznych, a których nie można zakwalifikować do pozostałych kategorii. Systemem kształcenia specjalnego nie są objęte np. dzieci z nadpobudliwością psychoruchową, zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi czy zaburzeniami lękowymi, tj. mutyzmem wybiórczym, dla których przebywanie w szkole lub w przedszkolu również jest bardzo trudnym doświadczeniem.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy